Deinstytucjonalizacja jest o jakości naszego życia. Deinstytucjonalizacja dotyczy tego, jak bardzo niezależni i niezależne będziemy.

Deinstytucjonalizacja jest o każdym i każdej z nas, o naszych bliskich, przyjaciołach, sąsiadach.

Dokument wskazuje, że dotyczy wyłącznie usług społecznych, podczas gdy w jego treści pojawiają się również usługi zdrowotne (co jest jak najbardziej zasadne i istotne). Nie wiadomo jednak, czy jest to całość działań, czy też przypadkowy wybór zakresu usług.

Język użyty w dokumencie jest niekonsekwentny, miejscami archaiczny. Dziś już nie mówimy o "osobach zależnych" (wskazuje na to m.in. Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030), zaś proponowane w strategii niezależne życie w istocie sprowadza się do opieki. Jest to więc cofanie się do czasów, kiedy pomoc społeczna nazywana była opieką społeczną.

Zbudowanie całego dokumentu nie problemowo – jak proponowaliśmy – ale w oparciu o grupy docelowe, co powoduje powielanie podobnych kwestii np. koordynacja czy mieszkalnictwo. Pojawiają się różne pojęcia i wskaźniki – np. raz są to mieszkania wspomagane, raz chronione treningowe. W przypadku usamodzielnianej młodzieży do 2040 r. ma być stworzonych jedynie 120 mieszkań treningowych (!), a w przypadku osób w kryzysie bezdomności 2500 (choć nie wiadomo skąd pojawia się wskaźnik dotyczący funkcjonujących obecnie aż 1500 takich mieszkań dedykowanych dla tej grupy osób). Otóż w trakcie naszych prac uznaliśmy za niezwykle istotne znalezienie wspólnego mianownika i wspólnego sposobu finansowania, a nie rozproszenia sektorowych czy departamentalnych działań, jak zostało to obecnie zaproponowane.

Zbyt ogólne podejście do wielu problemów, co w istocie uniemożliwia poznanie intencji autorów. Połączono różne elementy z dotychczasowych prac nad strategią uzupełniając je nowymi, które nie do końca pasują do pozostałych. Z wykazu wskaźników widać kilka etapów, np. 2025 i 2030 w pojedynczych zadaniach, podczas gdy zdecydowana większość jest określona na 2040 r.

Brak sprecyzowanego harmonogramu. Najbardziej konkretnie zaplanowano działania na 2023 i 2025 r. - związane są one z projektem MRiPS „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie mechanizmów i planów deinstytucjonalizacji usług społecznych" w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020. Każde działanie w Strategii powinno być opisane w sposób, który pozwoli, w najbliższych latach, zaplanować działania wszystkim zainteresowanym podmiotom (m.in. administracji publicznej, Ośrodkom Pomocy Społecznej, Regionalnym Ośrodkom Polityki Społecznej, organizacjom pozarządowym).

Rozbieżności pomiędzy diagnozą i planowanymi działaniami. Słusznie wskazano – co też bardzo mocno akcentowaliśmy – że duża cześć osób wymagających wsparcia znajduje się w rodzinach. Oznacza to potrzebę budowy systemu wsparcia dla rodzin. Tymczasem proponuje się nieobjaśnione "uzawodowienie opiekunów", co zapewne dotyczy osób niepracujących, podczas gdy pozostałe 90% rodzin wspierających swoich bliskich to osoby pracujące. Dla tej grupy (liczącej ok. 2 mln. osób) nie zaplanowano działań.

Cała kwestia koordynacji usług społecznych i zdrowotnych sprowadza się do powołania do 2025 r. instytucji koordynatora w gminie oraz ustanowienia standardów usług. Nie ma wątpliwości, że wprowadzenie takiego zadania o charakterze biurokratycznym sprowadza się do scedowania na Ośrodki Pomocy Społecznej kolejnego zadania, które jak wynika z kontekstu ma być oparte na środkach finansowych w takiej wysokości jak obecnie. Naszym zdaniem, co zostało zapisane w projekcie Strategii z kwietnia 2021 r. – koordynacja działań miała być oparta o poziom regionalny (ROPS, regionalne plany, międzysektorowe platformy usług społecznych), oraz z uwagi na zróżnicowanie potrzeb – o poziom ponadlokalny oparty na Centrach Usług Społecznych (CUS). To właśnie CUS-y miały koordynować usługi realizowane przez Ośrodki Pomocy Społecznej, zakłady opieki zdrowotnej, organizacje obywatelskie i wiele innych instytucji. Niestety, w przedstawionym do prekonsultacji dokumencie przewiduje się, że w 2030 r. zaledwie w 25% gmin ma funkcjonować CUS.

Istotną kwestią są finanse. Oczywiste jest, że zbudowanie źródeł finansowania wymaga czasu i przygotowania – podzielamy tę opinię. Jednak czas na stworzenie nowych źródeł finansowania opartych na montażu finansowym prywatno-samorządowo-rządowym musi zostać poprzedzony dogłębną analizą i uporządkowaniem dotychczasowych źródeł finansowania. Dziś wiele identycznych działań finansowanych jest z różnych źródeł. Brak jest również kluczowej kwestii, którą należy zdecydowanie rozstrzygnąć -finansowania publicznego działań zainicjowanych ze środków budżetu UE. Wiele cennych działań zanika po tzw. okresie trwałości, ponieważ samorząd nie jest w stanie ich utrzymać. Tymczasem źródła rządowe promują powstawanie nowych inicjatyw, zamiast wspieranie tych już istniejących.

Niepokojące jest również, marginalne potraktowanie organizacji obywatelskich jako istotnego partnera władz publicznych różnych szczebli w procesie rozwoju usług. Oczywiście wspomina się o nich, podobnie jak i o innych „ważnych partnerach”. Wydawało się, że kwestia partnerstwa publiczno-społecznego jest przez wszystkich stawiana jako jeden z warunków pozytywnych zmian uspołeczniających proces rozwoju usług społecznych i zdrowotnych. Niestety, w propozycji ministerialnej to jedynie jeden z pomniejszych elementów.

To tylko niektóre elementy budzące niepokój. Brak konkretnych działań będzie bardzo bolesny zarówno dla polskich rodzin, samorządów, jak i budżetu państwa. Nadal jesteśmy gotowi wspólnie pracować i angażować swój czas. Nie jesteśmy płatnymi ekspertami czy podwykonawcami, ale osobami i przedstawicielami organizacji, którzy chcą pracować dla dobra wspólnego. Wierzymy, że nadal możliwe jest przygotowanie w sposób partycypacyjny, z udziałem ekspertów, Strategii odpowiadającej na wyzwania, które nas czekają.